Οπτικός πολιτισμός
Ο οπτικός πολιτισμός διαπερνά την καθημερινή μας ζωή. Κινούμαστε ανάμεσα σε εικόνες, διαχειριζόμαστε εικόνες, προσλαμβάνουμε σημασίες μέσα από εικόνες, κατασκευάζουμε τον εαυτό μας μέσα από εικόνες. Ο Nicholas Mirtzoeff ορίζει με τον εξής τρόπο τον οπτικό πολιτισμό:
«Ο οπτικός πολιτισμός ασχολείται με οπτικά γεγονότα, μέσω των οποίων ο καταναλωτής προσλαμβάνει πληροφορία, νόημα ή απόλαυση σε μια διαδικασία διάδρασης με την οπτική τεχνολογία. Με τον όρο ‘οπτική τεχνολογία’ εννοώ κάθε μηχανισμό που σχεδιάζεται είτε για να βλέπεται είτε για να ενισχύει τη φυσική όραση, από τις ελαιογραφίες έως την τηλεόραση και το διαδίκτυο. Μια τέτοια κριτική θεώρηση λαμβάνει υπόψη της τη σημασία της κατασκευής της εικόνας και τα τυπικά γνωρίσματα κάθε εικόνας, καθώς επίσης και την κρίσιμη διαδικασία της συμπλήρωσης των παραπάνω από τον τρόπο με τον οποίο τα αντιλαμβάνεται κάθε πολιτισμός».
Συζητώντας για τον οπτικό πολιτισμό, θα εστιάσουμε στα παρακάτω ζητήματα:
- την κατασκευή της ‘εικόνας’ ή του ‘οπτικού γεγονότος’ μέσα από τη διαμεσολάβηση μιας τεχνολογίας
- την παραγωγή σημασίας μέσα από την ‘εικόνα’ – άρα τη σχέση του οπτικού με τo πολιτικό και την εξουσία
- την ανασημασιοδότηση μέσα από την ένταξη της ‘εικόνας’ σε διαφορετικό πλαίσιο αναφοράς – άρα την εικόνα ως μέρος μιας ροής πληροφορίας σε δίκτυα
- τη σχέση μεταξύ ‘πραγματικότητας’ και ‘αναπαράστασης’ ή ανάμεσα στις ‘λέξεις’ και τα ‘πράγματα’
Απώτερος στόχος της διερεύνησή μας στα παραπάνω ζητήματα είναι να προβληματιστούμε πάνω στη σχέση της Ιστορίας με τον οπτικό πολιτισμό στη σύγχρονη ψηφιακή εποχή. Κυρίως δε της Ιστορίας που βγαίνει από τα όρια του ακαδημαϊκού χώρου και μπαίνει στη δημόσια σφαίρα αλληλοεπιδρώντας με διαφορετικές μορφές τεχνολογίας για να γίνει ντοκιμαντέρ, έκθεμα σε μουσείο, ιστότοπος, ή είδηση στα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας.
Α. Κείμενα
- Nicholas Mirtzoeff, “Introduction. What is visual culture” στο An Introduction to Visual Culture, Routledge 1999, 1-33
Μελετώντας το παραπάνω κείμενο και εστιάζοντας κυρίως στα υποκεφάλαια ‘Visualizing’ και ‘Visuality’, σχολιάστε την θέση του Mirtzoeff ότι «ένα από τα πιο εντυπωσιακά γνωρίσματα της σύγχρονης οπτικού πολιτισμού είναι η αυξανόμενη τάση να οπτικοποιούμε πράγματα που δεν είναι καθαυτά οπτικά» (σελ. 5). Πώς ορίζει το «οπτικό γεγονός» και πώς αντιλαμβάνεστε τη διαφορά του από την ‘εικόνα’; Πώς αντιλαμβάνεστε τη σχέση μεταξύ ‘οπτικού’ και ‘πολιτισμού’;
- Marita Sturken & Lisa Cartwright, « Practices of Looking: Images, Power, and Politics» Practices of Looking: An Introduction to Visual Culture, Oxford University Press 2001, 10-43.
Μελετώντας το παραπάνω κείμενο, συζητήστε για τη διαφορά μεταξύ πραγματικότητας ή αντανάκλασης της πραγματικότητας και αναπαράστασης ή κατασκευής της πραγματικότητας στη σφαίρα του οπτικού. Πώς ορίζεται η αναπαράσταση; Ποια είναι η σχέση της με τη μεταφορά ή την κατασκευή σημασίας; Δώστε κάποιο δικό σας παράδειγμα των πολλαπλών σημασιών που μεταφέρει μια συγκεκριμένη εικόνα.
Β. Άσκηση
Διαβάζω μια εικόνα: οι διαφορετικές σημασίες που μεταφέρει η εικόνα ανάλογα με το ποιος τη διαβάζει, πού τη διαβάζει, πώς τη διαβάζει. Το οπτικό υλικό για την άσκηση θα δοθεί την ώρα του μαθήματος.
Γ. Συζήτηση για τις εργασίες
