Δημόσια Ιστορία, Πολιτισμική Θεωρία και Ψηφιακός Πολιτισμός

Εισαγωγή και παρουσίαση του μαθήματος:

• Δημόσια ιστορία
• Πολιτισμικές σπουδές
• Οπτικές σπουδές
• Ψηφιακές σπουδές

Γνωριμία με τα μέλη του σεμιναρίου

Διευκρίνηση των μεθόδων διδασκαλίας, των μαθησιακών στόχων και των μεθόδων αξιολόγησης

Σύντομη περιγραφή των επιμέρους θεματικών ενοτήτων

Η δημόσια ιστορία έχει οριστεί με αρκετά διαφορετικούς τρόπους. Σύμφωνα με τον περιγραφικό ορισμό του Serge Noiret:

«Η δημόσια ιστορία ασχολείται με την ιστορία που βρίσκεται γύρω μας. Ερμηνεύει το παρελθόν για διαφορετικά ακροατήρια, διαφορετικές κοινότητες ανθρώπων, σε διάφορα επίπεδα, από το τοπικό μέχρι το παγκόσμιο, χρησιμοποιώντας ποικίλα μέσα, ιδιαίτερα το Διαδίκτυο, ένα από τα σημαντικότερα κανάλια διάδοσης της δημόσιας ιστορίας παγκοσμίως, απ' όπου οι ακαδημαϊκοί ιστορικοί απουσιάζουν» (Συνέντευξη του Serge Noiret στην εφ. Η Αυγή, 8/9/2013).

Ενώ ο Raphael Samuel προχωρά σε μια επεξεργασμένη πρόσληψη της «Ιστορίας στη δημόσια αρένα», καθώς την αντιλαμβάνεται ως

«το σύνολο των δραστηριοτήτων και πρακτικών εντός των οποίων ενσωματώνονται ιδέες για την ιστορία ή εξασκείται μια διαλεκτική των σχέσεων μεταξύ παρελθόντος-παρόντος». (Raphael Samuel, Theatres of Memory, τόμ. 1 Past and Present, Λονδίνο 1988, σελ. 8)

Επιχειρώντας να χαρτογραφήσουμε τις σύγχρονες κατευθύνσεις της δημόσιας ιστορίας, θα διερευνήσουμε τα παρακάτω ζητήματα:

• τη διάχυση της ιστορικής γνώσης ή αλλιώς την κυκλοφορία της ιστορικής πληροφορίας σε μη ακαδημαϊκούς χώρους
• την αντίληψης της Ιστορίας ως «κοινωνικής μορφής γνώσης» (Raphael Samuel, Theatres of Memory, Λονδίνο 1988) και τη σημασία της ιστορικής σκέψης στην πρόσληψη κρίσιμων ζητημάτων του παρόντος
• την εμπλοκή του ‘κοινού’ (δηλαδή των μη ακαδημαϊκών/επαγγελματιών ιστορικών) στην παραγωγή και κατανάλωση ιστορικής γνώσης

Κυρίως όμως:

• την παρουσία του ‘παρελθόντος’ στο παρόν
• τη μετατροπή του ‘παρελθόντος’ σε ‘ιστορία’,
• αλλά και τις ποικίλες εκφάνσεις αυτού του ιστορικοποιημένου παρελθόντος στη δημόσια σφαίρα

Α. Κείμενα 

• Hilda Kean, «Thinking about people and Public History» στο Graham Dawson (επιμ.), Memory, Narrative and Histories: Critical Debates and New Trajectories,   Working Papers on Memory, Narrative and Histories, νο 1,   University of Brighton, 2012.

Μελετώντας το παραπάνω κείμενο, εστιάστε στην αντίληψη του παρελθόντος και τη σχέση των ανθρώπων με αυτό. Πώς αντιλαμβάνεται η Kean «τη διαδικασία μέσω της οποίας το παρελθόν γίνεται Ιστορία» (σελ. 8) και ποιες είναι οι διαφορετικές προσεγγίσεις των ιστορικών απέναντι σε αυτή τη διαδικασία;

• Διαβάστε ενημερωτικά τη συνέντευξη του Serge Noiret : «Serge Noiret : ‘Ο καθένας μας είναι ιστορικός του παρελθόντος του’», Η Αυγή, 8/9/2013

Να μελετηθεί το σύνολο των κειμένων που έχουν προστεθεί στα έγγραφα και αφορούν τις πολιτισμικές σπουδές, την έννοια της κουλτούρας, της δομής της αίσθησης. Συμπληρωματικά από την το εργαλείο 'Σύνδεσμοι" να μελετηθεί το "ανοικτό μάθημα-διάλεξη" με θέμα Προφορική Ιστορία-Υποκειμενικότητα.

Να απαντηθούν οι ερωτήσεις που αναρτώνται στην Εργασία της επόμενης εβδομάδας. 

Θα συζητήσουμε πως η σχέση δημόσιας ιστορίας και  "ιστορικής κουλτούρας".

Ο οπτικός πολιτισμός διαπερνά την καθημερινή μας ζωή. Κινούμαστε ανάμεσα σε εικόνες, διαχειριζόμαστε εικόνες, προσλαμβάνουμε σημασίες μέσα από εικόνες, κατασκευάζουμε τον εαυτό μας μέσα από εικόνες. Ο Nicholas Mirtzoeff ορίζει με τον εξής τρόπο τον οπτικό πολιτισμό:

«Ο οπτικός πολιτισμός ασχολείται με οπτικά γεγονότα, μέσω των οποίων ο καταναλωτής προσλαμβάνει πληροφορία, νόημα ή απόλαυση σε μια διαδικασία διάδρασης με την οπτική τεχνολογία. Με τον όρο ‘οπτική τεχνολογία’ εννοώ κάθε μηχανισμό που σχεδιάζεται είτε για να βλέπεται είτε για να ενισχύει τη φυσική όραση, από τις ελαιογραφίες έως την τηλεόραση και το διαδίκτυο. Μια τέτοια κριτική θεώρηση λαμβάνει υπόψη της τη σημασία της κατασκευής της εικόνας και τα τυπικά γνωρίσματα κάθε εικόνας, καθώς επίσης και την κρίσιμη διαδικασία της συμπλήρωσης των παραπάνω από τον τρόπο με τον οποίο τα αντιλαμβάνεται κάθε πολιτισμός».

Συζητώντας για τον οπτικό πολιτισμό, θα εστιάσουμε στα παρακάτω ζητήματα:

• την κατασκευή της ‘εικόνας’ ή του ‘οπτικού γεγονότος’ μέσα από τη διαμεσολάβηση μιας τεχνολογίας
• την παραγωγή σημασίας μέσα από την ‘εικόνα’ – άρα τη σχέση του οπτικού με τo πολιτικό και την εξουσία
• την ανασημασιοδότηση μέσα από την ένταξη της ‘εικόνας’ σε διαφορετικό πλαίσιο αναφοράς – άρα την εικόνα ως μέρος μιας ροής πληροφορίας σε δίκτυα
• τη σχέση μεταξύ ‘πραγματικότητας’ και ‘αναπαράστασης’ ή ανάμεσα στις ‘λέξεις’ και τα ‘πράγματα’

Απώτερος στόχος της διερεύνησή μας στα παραπάνω ζητήματα είναι να προβληματιστούμε πάνω στη σχέση της Ιστορίας με τον οπτικό πολιτισμό στη σύγχρονη ψηφιακή εποχή. Κυρίως δε της Ιστορίας που βγαίνει από τα όρια του ακαδημαϊκού χώρου και μπαίνει στη δημόσια σφαίρα αλληλοεπιδρώντας με διαφορετικές μορφές τεχνολογίας για να γίνει ντοκιμαντέρ, έκθεμα σε μουσείο, ιστότοπος, ή είδηση στα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας.

Α. Κείμενα

• Nicholas Mirtzoeff, “Introduction. What is visual culture” στο An Introduction to Visual Culture, Routledge 1999, 1-33

Μελετώντας το παραπάνω κείμενο και εστιάζοντας κυρίως στα υποκεφάλαια ‘Visualizing’ και ‘Visuality’, σχολιάστε την θέση του Mirtzoeff ότι «ένα από τα πιο εντυπωσιακά γνωρίσματα της σύγχρονης οπτικού πολιτισμού είναι η αυξανόμενη τάση να οπτικοποιούμε πράγματα που δεν είναι καθαυτά οπτικά» (σελ. 5). Πώς ορίζει το «οπτικό γεγονός» και πώς αντιλαμβάνεστε τη διαφορά του από την ‘εικόνα’; Πώς αντιλαμβάνεστε τη σχέση μεταξύ ‘οπτικού’ και ‘πολιτισμού’;

• Marita Sturken & Lisa Cartwright, « Practices of Looking: Images, Power, and Politics» Practices of Looking: An Introduction to Visual Culture, Oxford University Press 2001, 10-43.

Μελετώντας το παραπάνω κείμενο, συζητήστε για τη διαφορά μεταξύ πραγματικότητας ή αντανάκλασης της πραγματικότητας και αναπαράστασης ή κατασκευής της πραγματικότητας στη σφαίρα του οπτικού. Πώς ορίζεται η αναπαράσταση; Ποια είναι η σχέση της με τη μεταφορά ή την κατασκευή σημασίας; Δώστε κάποιο δικό σας παράδειγμα των πολλαπλών σημασιών που μεταφέρει μια συγκεκριμένη εικόνα.

Β. Άσκηση

Διαβάζω μια εικόνα: οι διαφορετικές σημασίες που μεταφέρει η εικόνα ανάλογα με το ποιος τη διαβάζει, πού τη διαβάζει, πώς τη διαβάζει. Το οπτικό υλικό για την άσκηση θα δοθεί την ώρα του μαθήματος.

Γ. Συζήτηση για τις εργασίες

Εάν μιλώντας για ‘οπτικό πολιτισμό’ εστιάζουμε στην παραγωγή σημασίας μέσα από τις εικόνες ή τα οπτικά συμβάντα, όταν κάνουμε λόγο για ‘οπτικοποίηση’ μιλάμε για την αντίστροφη διαδικασία: την παραγωγή εικόνας με σημασία. Μεταφέρουμε, δηλαδή, την οπτική μας από την πλευρά του ανθρώπου που παράγει εικόνες.

Η οπτικοποίηση είναι μια πρακτική κατά την οποία μετατρέπουμε σε εικόνα κάτι που πριν δεν έχει οπτική μορφή. Χρειάζεται πάντα ένα αντικείμενο: οπτικοποιούμε δεδομένα ή πληροφορίες ή αφηγήματα. Μέσα από τη διαδικασία της οπτικοποίησης των δεδομένων, της πληροφορίας ή του αφηγήματος, παράγουμε μια οπτική απεικόνιση, η οποία μεταφέρει μη λεκτικά νοήματα για τα δεδομένα/πληροφορίες/αφηγήματα που έχουμε οπτικοποιήσει.

Παρόλο που δεν πρόκειται για νέα πρακτική, η οπτικοποίηση δεδομένων/πληροφοριών θεωρείται ένα από τα κύρια γνωρίσματα της ψηφιακής εποχής, στο βαθμό που η διαχείριση μεγάλου όγκου δεδομένων ή ροής πληροφορίας γίνεται πιο εύκολα αντιληπτή μέσα από την οπτική απεικόνισή τους. 

Α. Κείμενα

Στο μάθημα αυτό θα ασχοληθούμε με τρία κείμενα:

Ένα απόσπασμα από το κλασικό έργο του Edward R. Tufte, The Visual Display of Quantitative Information (Graphics Press, Cheshire 1983). Από το έργο αυτό μας ενδιαφέρει να παρατηρήσουμε πρακτικές και επινοήσεις οπτικοποιήσεων ποσοτικών δεδομένων: στατιστικά δεδομένα, σειριακά δεδομένα, αποτυπώσεις δεδομένων πάνω σε χάρτη, κλπ.

• Διατρέξτε το κείμενο, παρατηρώντας τις οπτικοποιήσεις, προκειμένου να εξοικειωθείτε με διαγράμματα, χάρτες και απεικονίσεις ποσοτικών δεδομένων.

Το κεφάλαιο «Οπτικοποίηση: δύο προσεγγίσεις» από τη διατριβή της Ι. Πεντάζου «Σχεδιάζοντας ψηφιακά εκθέματα για την ιστορία της πόλης του Βόλου: Ο ψηφιακός σχεδιασμός ως θεωρία και πράξη» (Βόλος 2016) αποτελεί μια εισαγωγή στην ιστορία της οπτικοποίησης και εστιάζει στη σχέση της οπτικοποίησης με τις ανθρωπιστικές επιστήμες, εξετάζοντας ως χαρακτηριστικό παράδειγμα την οπτικοποίηση του χρόνου σε μια ιστορική προοπτική.

• Θέμα συζήτησης/άσκησης: Παρατηρήστε τις διαφορετικές οπτικοποιήσεις του χρόνου και συνδέστε τις με τις αντιλήψεις για τον ιστορικό χρόνο σε διαφορετικές εποχές. (Δεν είναι γραπτή άσκηση)

Το άρθρο του Lev Manovich «What is Visualization?» (Visual Studies, Vol. 26, No. 1, March 2011) ορίζει την οπτικοποίηση ως μία χαρτογράφηση όπου συγκεκριμένα δεδομένα τοποθετούνται χωρικά λαμβάνοντας μια οπτική αναπαράσταση. Από την ανάλυση του Manovich, θα κρατήσουμε την έννοια της ‘χαρτογράφησης’, η οποία συνδέει την οπτικοποίηση δεδομένων με το χώρο: θέση, μέγεθος, σχήμα, γραμμές – όλα αποτελούν μεταβλητές που αποτυπώνονται σε μια χωρική διάσταση. Θα εξετάσουμε επίσης κάποιες από τις σύγχρονες οπτικοποιήσεις που αναφέρει και οι οποίες διαπερνώνται από συλλογιστικές που πηγάζουν από τα ψηφιακά μέσα.

• Επιλέξτε ένα από τα δύο έργα που αναφέρονται στο άρθρο:
  • Ben Fry, Preservation of Selected Traces (https://fathom.info/traces/ )
  • Lev Manovich & Jeremy Douglass, TimeLine (http://manovich.net/index.php/exhibitions/timeline )

Απαντήστε στα παρακάτω ερωτήματα: ποιος είναι ο στόχος της οπτικοποίησης – σε ποια ερωτήματα επιδιώκουν να απαντήσουν; Πώς αποτυπώνεται αυτό που ο Manovich ονομάζει «software thinking» στα έργα αυτά;

Ο σχεδιασμός (design) παραπέμπει σε μια νοητική και πρακτική διαδικασία που στόχο έχει τη σύλληψη και στη συνέχεια την παραγωγή υλικοτήτων. Επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον μας ειδικότερα στην παραγωγή ψηφιακών υλικοτήτων, κάνουμε λόγο για σχεδιασμό της πληροφορίας (information design)  εννοώντας μια νοητική διεργασία κατά την οποία συγκροτείται η αρχιτεκτονική της πληροφορίας: επιλέγονται πληροφορίες, ορίζονται οι μεταξύ τους σχέσεις και οργανώνονται σε ένα δομικό σχήμα, το οποίο λειτουργεί ως οικοδόμημα, το οποίο θα αποτελέσει τη βάση για τη δημιουργία της ψηφιακής υλικότητας.

Στο πλαίσιο αυτό ο ψηφιακός σχεδιασμός αποτελεί μια διαδικασία με διακριτά στάδια και μπορεί να οριστεί ως «οργάνωση της πληροφορίας με τρόπο που να παράγει ένα εννοιολογικό και ανοιχτό αφήγημα, το οποίο θα ‘μεταφραστεί’ και θα μετασχηματιστεί μέσω της οπτικοποίησης σε μια ψηφιακή υλικότητα».

Στο σημερινό μάθημα, θα διαβάσετε ένα κείμενο, προκειμένου να κατανοήσετε τη σχεδιαστική διαδικασία μέσα από διαφορετικές προσεγγίσεις του σχεδιασμού σε μια ιστορική οπτική. Στη διάρκεια του μαθήματος, θα παρουσιαστεί ως άσκηση ο σχεδιασμός της πληροφορίας.

Α. Κείμενα

Διαβάστε το κεφάλαιο «Θεωρητικές προσεγγίσεις του ψηφιακού σχεδιασμού» από τη διατριβή της Ι. Πεντάζου «Σχεδιάζοντας ψηφιακά εκθέματα για την ιστορία της πόλης του Βόλου: Ο ψηφιακός σχεδιασμός ως θεωρία και πράξη» (Βόλος 2016), το οποίο παρακολουθεί την πρακτική του σχεδιασμού στην ιστορική της εξέλιξη.

Εστιάστε κυρίως στις ακόλουθες ενότητες:

Κεφάλαιο 1.1. Η σύγχρονη πραγματικότητα της σχεδιαστικής πράξης

Κεφάλαιο 1.2. Ο ψηφιακός σχεδιασμός: προβληματισμοί και γενεαλογία          

1.2.3.  επίλυση προβλήματος

1.2.6.  αναστοχασμός στην πράξη

1.2.7.  παραγωγή σημασίας

Καθώς και όλο το κεφάλαιο 1.3 Ο σχεδιασμός στην ψηφιακή εποχή, εστιάζοντας την προσοχή σας στην κατανόηση του «εννοιολογικού σχεδιασμού».

Β. Ασκήσεις

Στη διάρκεια του μαθήματος θα παρακολουθήσουμε συγκεκριμένα παραδείγματα σχεδιασμού της πληροφορίας προκειμένου να συγκροτηθεί η αρχιτεκτονική της πληροφορίας.