ΕΒΡΑΪΚΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ (σεμινάριο) - Ανοικτό μάθημα

Βασιλική Γιακουμάκη

1. Εισαγωγή-Εξοικείωση με βασικές έννοιες και ιστορικό υπόβαθρο
2. Από την αυτοκρατορία στο έθνος-κράτος Ι: Η εβραϊκότητα ως ταυτότητα μέσα στην πολυ-εθνοτική Οθωμανική Αυτοκρατορία
3. Από την αυτοκρατορία στο έθνος-κράτος ΙΙ: Προσλήψεις της εβραϊκότητας στα πλαίσια του νέου ιστορικού μορφώματος, του μονοπολιτισμικού έθνους-κράτους
4. Αντισημιτισμός και εθνικισμός μέσα στο ελληνικό έθνος-κράτος. Η Θεσσαλονίκη ως περίπτωση μελέτης
5. (συνέχεια του ιδίου θέματος)

Συζήτηση για την 1^η γραπτή εργασία

6. Ο εβραϊσμός στη νεότερη Ελλάδα με έμφαση στις πολιτικές του νέου κράτους μέχρι το 2^ο Παγκόσμιο Πόλεμο.
7. Εβραϊκή Γενοκτονία («Ολοκαύτωμα»): η ελληνική εμπειρία
8. Μετά τη Γενοκτονία: Ελλάδα, Ισραήλ, ή αλλού
9. (συνέχεια του ιδίου θέματος)

          Συζήτηση για την 2^η γραπτή εργασία

10. Η «ανάδυση» της μνήμης στην Ευρώπη και την Ελλάδα I
11. Η «ανάδυση» της μνήμης στην Ευρώπη και την Ελλάδα II
12. Απολογισμός και αναστοχασμός πάνω στο μάθημα

Συζήτηση για την 3^η και τελική εργασία

Πραγματοποιήθηκαν 2 επιπλέον συναντήσεις για παρακολούθηση κινηματογραφικών προβολών που είχαν σχέση με το μάθημα:

Οι 2 επιπλέον συναντήσεις που πραγματοποιήθηκαν αφορούσαν κινηματογραφικές προβολές των παρακάτω ντοκιμαντέρ:

• Οι Εκκαθαριστές, σκηνοθέτης: Κων/νος Γεωργούσης. Προβολή: 31/10/2013. Μια ταινία με θέμα το φαινόμενο Χρυσή Αυγή, στα πλαίσια της εκδήλωσης του Παν/μίου Θεσσαλίας Εκφάνσεις και πρακτικές του νεοναζισμού: η περίπτωση της Χρυσής Αυγής.

http://www.ha.uth.gr/index.php?page=events-search.display&a=321

• Φιλιά εις τα παιδιά, σκηνοθέτης: Βασίλης Λουλές. Προβολή: 20/11/2013. Μια ταινία με θέμα τη ζωή «κρυμμένων παιδιών» εβραϊκών οικογενειών, στην Ελλάδα την εποχή του 2^ου Παγκοσμίου Πολέμου, τα οποία γλύτωσαν τη Γενοκτονία και αφηγούνται την εμπειρία στη σύγχρονη εποχή.

http://www.ha.uth.gr/index.php?page=events-search.display&a=322

Το σεμινάριο αυτό στοχεύει να εμπλουτίσει την ακαδημαϊκή εμπειρία των σπουδαστών στις παρακάτω κατευθύνσεις:

-Διανοητικά, ώστε να εξοικειωθούν με το φαινόμενο της δημιουργίας των εθνών κρατών και του εθνικισμού, με το τι σημαίνει μειονότητα και μειονοτική πολιτική, και τι είναι πολιτικές μνήμης, δηλ. πόσο πολιτική, με την ευρύτερη έννοια, είναι η διαδικασία της ανάδυσης της επίσημης μνήμης σε ένα κράτος, και η ενσωμάτωση της ετερότητας στην επίσημη ιστορία. Η εβραϊκή ταυτότητα αποτελεί ιδανική περίπτωση μελέτης για τα παραπάνω φαινόμενα, αποτελεί δε νέο, και ανεξερεύνητο, αντικείμενο στην ανθρωπολογία του ελληνικού χώρου. Επομένως το μάθημα στοχεύει επίσης στη δημιουργία ενός διανοητικού πλαισίου για την γνώση της εβραϊκής ιστορίας και κουλτούρας, και ειδικότερα για το τι σημαίνει Έλληνας Εβραίος σήμερα.

-Μεθοδολογικά, ώστε να εξοικειωθούν με την εθνογραφική μέθοδο, και να αντιληφθούν πόσο σημαντική είναι η εμπειρία ζωής των ίδιων των υποκειμένων της ιστορίας, για να καταλάβουμε ένα κοινωνικό φαινόμενο· επίσης, πόσο σημαντική είναι η κατανόηση της καθημερινότητας όπως βιώνεται από τα υποκείμενα. Τα παραπάνω είναι κρίσιμα για μια πιο διευρυμένη αντίληψη του «πολιτικού».

-Από την άποψη της απόκτησης ικανοτήτων για δημόσια ομιλία και παρουσίαση μιας επιστημονικής άποψης, το οποίο επιτυγχάνεται μέσα από τις επαναλαμβανόμενες παρουσιάσεις των σπουδαστών σε κάθε συνάντηση. Το σεμινάριο βασίζεται κυρίως στην πρωτοβουλία που παίρνουν οι σπουδαστές για να σχεδιάσουν τις παρουσιάσεις τους.

-Από την άποψη της απόκτησης ικανοτήτων για τη συγγραφή ενός επιστημονικού κειμένου (κατά το μοντέλο των δημοσιευμένων επιστημονικών άρθρων), το οποίο βασίζεται στην έρευνα βιβλιογραφίας και έχει μια συγκεκριμένη δομή με συστηματικά επιχειρήματα. Η δουλειά μας στις δύο τελευταίες περιπτώσεις γίνεται και σε ατομικό επίπεδο σε όλη τη διάρκεια του εξαμήνου.

Δεν υπάρχουν

Συγγράμματα
Mazower, M. 2006. Θεσσαλονίκη Πόλη Των Φαντασμάτων. Αθήνα: Αλεξάνδρεια
Fleming, K.E. 2009. Ιστορία των ελλήνων εβραίων. Αθήνα: Οδυσσέας

Πρόγραμμα-Βιβλιογραφία
ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΟ ΕΘΝΟΣ-ΚΡΑΤΟΣ:
ΙΣΤΟΡΙΚΟ/ΕΘΝΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΠΟΒΡΑΘΡΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ
Πώς (ετερο- και αυτο-) ορίζεται η «εβραϊκή» ταυτότητα μέσα στην αυτοκρατορία και
πώς μέσα στο νέο κράτος:
▪ Stavroulakis, Nicholas 1990. The Jews of Greece. Αθήνα: Talos Press, σελ. 9-57.
▪ Mazower, Mark 2006. Θεσσαλονίκη, Πόλη των Φαντασμάτων: Χριστιανοί,
Μουσουλμάνοι και Εβραίοι, 1430-1950. Αθήνα: Αλεξάνδρεια, κεφ. 3, 4.
▪ Fleming, K.E. 2009. Ιστορία των Ελλήνων Εβραίων. Αθήνα: Οδυσσέας.
Εισαγωγή και Πρώτο Μέρος.
▪ Βεντούρας, Ιωσήφ 2005. Εβραίοι ποιητές του Μεσαίωνα. Αθήνα: Νεφέλη
(ποιήματα, επιλεκτικά)
► Θεσσαλονίκη, μια εβραϊκή πόλη
▪ Fleming, K.E. 2009. Ιστορία των Ελλήνων Εβραίων. Αθήνα: Οδυσσέας. Δεύτερο
Μέρος.
▪ Mazower, Mark 2006. Θεσσαλονίκη, Πόλη των Φαντασμάτων: Χριστιανοί,
Μουσουλμάνοι και Εβραίοι, 1430-1950. Αθήνα: Αλεξάνδρεια, κεφ. 14, 16, 17, 18,
19, 20, 21.
▪ Pierron, Bernard 2004. Εβραίοι και Χριστιανοί στη Νεότερη Ελλάδα. Αθήνα: Πόλις,
Μέρος 2ο κεφ 4, 5, 7, 8, 9, 10.
▪ Μόλχο, Ρένα 2006. Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης 1856-1919: Μια Ιδιαίτερη
Κοινότητα. Αθήνα: Θεμέλιο. Μέρος 2ο, «Εκπαιδευτική Υποδομή και Ιδεολογική
Διαμόρφωση» (επιλεκτικά)
▪ Χρηστοβασίλης, Χρήστος 2007. Περί Εβραίων. Εισαγωγή: Φραγκίσκη
Αμπατζοπούλου. Αθήνα: Ροές
Αντιεβραϊσμός-Αντισημιτισμός:
►Περί στερεοτύπων
▪ Μαργαρίτης, Γιώργος 2005. «Ελληνικός Αντισημιτισμός: Μια περιήγηση, 1821,
1891, 1931». Στο: Ανεπιθύμητοι Συμπατριώτες: Στοιχεία για την Καταστροφή των
Μειονοτήτων της Ελλάδας. Εβραίοι, Τσάμηδες. Αθήνα: Βιβλιόραμα, σελ. 27-47
▪ Αμπατζοπούλου, Φραγκίσκη 1998. O Άλλος εν διωγμώ. Η εικόνα του Εβραίου
στη λογοτεχνία. Ζητήματα ιστορίας και μυθοπλασίας. Αθήνα: Θεμέλιο, κεφ. 1, 6
►Η θέση του ορθόδοξου χριστιανικού κόσμου
▪ Μαργαρίτης, Γιώργος 2005. «Η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία και το
Ολοκαύτωμα». Στο: Ανεπιθύμητοι Συμπατριώτες: Στοιχεία για την Καταστροφή των
Μειονοτήτων της Ελλάδας. Εβραίοι, Τσάμηδες. Αθήνα: Βιβλιόραμα, σελ. 91-132
H EBΡΑΪΚΟΤΗΤΑ ΩΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΕΝΗ ΑΠΟ ΤΟ «ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ»
▪ Fleming, K.E. 2009. «Άουσβιτς-Μπιρκενάου». Στο: Ιστορία των Ελλήνων
Εβραίων. Αθήνα: Οδυσσέας, σελ. 217-242
▪ Μπενβενίστε, Ρίκα, 1998, “Εβραϊκή ιστορία, εβραϊκή μνήμη, μνημονικοί τόποι”.
Στο: Ο. Βαρών-Βασάρ (επιμ.), Εβραϊκή ιστορία και μνήμη. Αθήνα: Πόλις, σελ. 30-61
▪ Mazower, Mark 2006. Θεσσαλονίκη, Πόλη των Φαντασμάτων: Χριστιανοί,
Μουσουλμάνοι και Εβραίοι, 1430-1950. Αθήνα: Αλεξάνδρεια, κεφ. 22, 23.

ΤΟ «ΜΕΤΑ»: ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ
▪ Lewkowicz, Bea 2000. “ ‘After the War We Were All Together’: Jewish Memories
of Post-War Thessaloniki”. Στο: Mark Mazower (ed), After the war was over:
Reconstructing the Family, Nation, and State in Greece, 1943-1960. Princeton:
Princeton University Press, σελ. 247-272
▪ Λάμψα, Καρίνα και Ιακώβ Σιμπή 2010. «Η Προετοιμασία» (κεφ. 8), «Οι
Μετανάστες από την Ελλάδα» (κεφ. 13). Στο: Η Ζωή απ’ την Αρχή: Η
Μετανάστευση των Ελλήνων Εβραίων στην Παλαιστίνη (1945-1948). Αθήνα:
Αλεξάνδρεια, σελ. 161-211, 273-296.
▪ Fleming, K.E. 2009. «Ψάχνοντας για Πατρίδα: Οι Εβραίοι στη Μεταπολεμική
Ελλάδα» (κεφ. 9), «Επιτέλους Έλληνες: Οι Έλληνες Εβραίοι σε Παλαιστίνη-Ισραήλ»
(κεφ. 10), «Συμπέρασμα» (κεφ.11). Στο: Ιστορία των Ελλήνων Εβραίων (βλ.
παραπάνω), σελ. 243-312

Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΝΑΔΥΣΗ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ
Από την πλευρά των θεσμών
▪ Βαρών-Βασάρ, Οντέτ 2007. “Άουσβιτς: Η ανάδυση μιας δύσκολης μνήμης”. Στο:
Γεωργιάδου, Βασιλική & Ρήγος, Άλκης (επιμ.), Άουσβιτς, το γεγονός και η μνήμη
του: Ιστορικές, κοινωνικές, ψυχαναλυτικές και πολιτικές όψεις της γενοκτονίας
(Συλλογικό έργο). Αθήνα: Καστανιώτης, σελ. 58-92
▪ Βαρών-Βασάρ, Οντέτ 1998. “Η προβληματική των μουσείων της Γενοκτονίας και
της Αντίστασης: ευρωπαϊκό και αμερικανικό μοντέλο”. Στο: Hassoun Jacques,
Todorov Tzvetan, Varon - Vassard Odette, Θανασέκος Γιάννης, Μπενβενίστε Ρίκα,
Εβραϊκή ιστορία και Μνήμη (Συλλογικό έργο). Αθήνα: Πόλις , σελ. 113-145
▪ Σολομών, Εσθήρ 2011. «Ιστορία, Μνήμη, Αναπαράσταση: Παρουσιάζοντας το
Ολοκαύτωμα στα Εβραϊκά Μουσεία της Ελλάδας». Στο: Γ. Αντωνίου κ.ά., Το
Ολοκαύτωμα στα Βαλκάνια. Αθήνα: Επίκεντρο, σελ. 477-511
▪ Τσιάρα, Συραγώ 2006. “Διαχείριση και αναπαράσταση της τραυματικής μνήμης:
Μνημεία εβραϊκού ολοκαυτώματος”. Στο συλλογικό τόμο Χρύσανθος Χρήστου –
Αφιέρωμα. Θεσσαλονίκη: University Studio Press, σελ. 291-300.
▪ Γιακουμάκη, Βασιλική 2009. «Υπάρχουν Εβραίοι στα Χανιά; Περί απουσίας,
παρουσίας, και επίκτητης εμπειρίας της ετερότητας». Στο Φ. Τσιμπιρίδου (επιμ.),
Μειονοτικές και μεταναστευτικές εμπειρίες: Βιώνοντας την «κουλτούρα του κράτους».
Αθήνα: Κριτική, σελ. 255-280
Από την πλευρά των υποκειμένων
▪ Kravva, Vasiliki 2001. “Food as a vehicle for remembering: the case
of Thessalonican Jews”. Στο: Walker, Harlan (ed) 2001, Food and the Memory,
Proceedings of the Oxford Symposium on Food and Cookery, 2000. Blackawton:
Prospect Books
▪ Κράββα, Βασιλική 2006. “ ‘Τα δικά μας φαγητά διαφέρουν από τα δικά σας’: Το
διατρέφεσθαι των Θεσσαλονικιών Εβραίων καθρέφτης σχέσεων, συγκρούσεων,
αναδομήσεων”. Εθνολογία 12: 49-69

ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΦΟΙΤΗΤΩΝ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΕΠΙΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ
(ΕΒΔΟΜΑΔΑ 12)

ΠΡΟΣΘΕΤΟ ΥΛΙΚΟ/ΦΙΛΜ
▪ Yiakoumaki, Vassiliki 2005. Etz Hayyim-Tree of Life: Voices Surrounding a
Synagogue/Etz Hayyim-Δέντρο της Ζωής: Φωνές γύρω από μια Συναγωγή.
“Mediterranean Voices” & London Metropolitan University.