Φύλο και Ιστορία

Σε αυτή την εισαγωγική θεματική ενότητα θα παρουσιαστούν συνοπτικά οι τάσεις που έχουν χαρακτηρίσει τη διεθνή βιβλιογραφική παραγωγή για την ιστορία των γυναικών και του φύλου στην πρώιμη νεότερη Ευρώπη από το τέλος του 19ου αιώνα έως σήμερα. Βάρος θα δοθεί στις πρόσφατες ιστοριογραφικές κατευθύνσεις ενώ στο επίκεντρο του προβληματισμού μας θα βρεθούν αναλυτικές κατηγορίες όπως «Αναγέννηση», «πρώιμη νεοτερικότητα» και «Μεταρρύθμιση». Επίσης θα προβληματιστούμε ως προς την αξιοποίηση των σύγχρονων ερευνητικών μεθόδων και τη χρήση του πρωτογενούς υλικού.

Λέξεις κλειδιά: ιστοριογραφία, μεθοδολογία, ευρωπαϊκή ιστορία, ιστορία των γυναικών και του φύλου, Αναγέννηση, πρώιμη νεοτερικότητα, Μεταρρύθμιση

Σε αυτή τη θεματική ενότητα θα εξεταστεί η παραγωγή του έμφυλου λόγου στα θεολογικά και ιατρικά κείμενα της πρώιμης νεότερης Ευρώπης. Θα εξετάσουμε το λόγο για το φύλο και το σώμα εντοπίζοντας συνέχειες και τομές με το μεσαιωνικό παρελθόν και την κλασική παράδοση και θα στοχαστούμε πάνω στη συνάρθρωση θεολογικού και επιστημονικού λόγου. Θα επιχειρήσουμε να ανιχνεύσουμε συγκλίσεις και αποκλίσεις μεταξύ της λόγιας και της λαϊκής κουλτούρας και θρησκευτικότητας ως προς την παραγωγή του λόγου για το φύλο και το σώμα. Τέλος, θα διερευνήσουμε τις επιπτώσεις που είχε ο θεολογικός και επιστημονικός έμφυλος λόγος στην καθημερινότητα των γυναικών και των ανδρών στην πρώιμη νεότερη Ευρώπη.

 Λέξεις κλειδιά: σώμα, φύλο, θρησκεία, επιστήμη, πολιτισμός, λόγος

Σε αυτή την ενότητα θα εξετάσουμε το κυρίαρχο πατριαρχικό πρότυπο, όπως συγκροτείται στον ιδιωτικό και δημόσιο χώρο κατά την πρώιμη νεότερη περίοδο. Ιδιαίτερο βάρος θα δοθεί στο οικογενειακό δίκαιο που καθόριζε τις σχέσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας στον πατριαρχικό οίκο και στη θεολογική νομιμοποίηση της οικιακής ιεραρχίας. Θα προβληματιστούμε ως προς τις «αποκλίσεις» μεταξύ λόγου και καθημερινών πρακτικών και θα ερευνήσουμε την πατριαρχική ανησυχία απέναντι σε αποκλίνουσες ή ανεπαρκείς μορφές συμπεριφοράς και απέναντι σε μορφές συμβίωσης οι οποίες παρέκλιναν από το πατριαρχικό ιδεώδες. Ιδιαίτερο βάρος θα δοθεί στη σημασία του γάμου και της δημιουργίας οικογένειας στη συγκρότηση του ανδρισμού και της θηλυκότητας. Τέλος, θα διερευνήσουμε πτυχές της συνάρθρωσης μεταξύ πατριαρχικού οίκου και απολυταρχικού κράτους. 

Λέξεις κλειδιά: πατριαρχία, φύλο, οικογένεια, γάμος, δίκαιο, θρησκεία, απολυταρχικό κράτος

Σε αυτή την ενότητα θα διερευνήσουμε τη συγκρότηση των κύκλων ζωής (παιδική ηλικία, ενηλικίωση, νεότητα, μέση και τρίτη ηλικία) όπως διαμορφώνονται στην κανονιστική γραμματεία (εγχειρίδια καλής συμπεριφοράς κοσμικού ή θρησκευτικού προσανατολισμού και έντυπο οπτικό υλικό) που γνωρίζει ιδιαίτερη άνθιση κατά την πρώιμη νεότερη περίοδο χάρη στην ανάπτυξη της τυπογραφίας. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στους έμφυλους και άλλους κοινωνικούς παράγοντες (κοινωνική θέση, τόπος διαμονής, θρήσκευμα κ.ά.) που καθόριζαν την αναμενόμενη και αποδεκτή συμπεριφορά στον ιδιωτικό και δημόσιο χώρο σε κάθε στάδιο της ζωής. Ταυτόχρονα θα συζητήσουμε σε ποιο βαθμό αυτές οι κανονιστικές ρυθμίσεις εφαρμόζονταν στην καθημερινότητα και εάν υπήρξαν εναλλακτικές μορφές ζωής, εμπειρίας και συγκρότησης της ταυτότητας. 

Λέξεις κλειδιά: κύκλοι ζωής, φύλο, ταυτότητα, κανονιστικός λόγος, τρόποι συμπεριφοράς, καθημερινή ζωή

Σε αυτή την ενότητα θα μελετήσουμε τις έμφυλες διαστάσεις της εργασίας στην πρώιμη νεότερη Ευρώπη. Το ενδιαφέρον μας θα επικεντρωθεί τόσο στον αγροτικό όσο και στον αστικό χώρο, τόσο σε παραδοσιακές μορφές εργασίας (αγροτικές εργασίες, συντεχνιακή οργάνωση, οικιακή εργασία) όσο και σε νεότερες μορφές απασχόλησης (π.χ. πρωτοβιομηχανικές μονάδες παραγωγής). Ιδιαίτερο βάρος θα δοθεί στον έμφυλο καταμερισμό της εργασίας καθώς και στον παράγοντα της μετανάστευσης ενώ θα συζητηθούν οι επιπτώσεις της πρωτοκαπιταλιστικής ανάπτυξης στις συνθήκες εργασίας και στις αντιλήψεις περί «γυναικείας» και «ανδρικής» εργασίας. Τέλος, θα εξετάσουμε τις επιπτώσεις του νέου εργασιακού ήθους στις προσλήψεις και τις πολιτικές απέναντι στο φαινόμενο της φτώχιας και θα προβληματιστούμε ως προς το έμφυλο πρόσωπο της τελευταίας. 

Λέξεις κλειδιά: εργασία, φύλο, αγροτικός χώρος, αστικός χώρος, πρωτοεκβιομηχάνιση, καπιταλισμός, φτώχια, μετανάστευση

Σε αυτή την ενότητα θα εξετάσουμε τις επιπτώσεις που είχαν τα θρησκευτικά κινήματα (Προτεσταντική Μεταρρύθμιση και Καθολική Ανανέωση) στις μορφές θρησκευτικότητας και τις θρησκευτικές πρακτικές των γυναικών και των ανδρών της πρώιμης νεότερης Ευρώπης. Θα εξεταστούν οι θέσεις των μεταρρυθμιστών θεολόγων ως προς τις δυνατότητες της γυναικείας και ανδρικής θρησκευτικότητας και οι σχετικές πολιτικές που ακολουθήθηκαν στον Καθολικό και Προτεσταντικό κόσμο (για παράδειγμα, απέναντι στην πρακτική του άγαμου βίου). Ιδιαίτερο βάρος θα δοθεί σε εκφάνσεις της γυναικείας λαϊκής θρησκευτικότητας όπως οι μυστικιστικές αναζητήσεις καθώς επίσης και στις δράσεις της Εκκλησίας εναντίον μορφών γυναικείας θρησκευτικότητας που θεωρήθηκαν αιρετικές ή παραβατικές.

Λέξεις κλειδιά: θρησκευτικότητα, φύλο, μυστικισμός, αίρεση, Προτεσταντική Μεταρρύθμιση, Καθολική Ανανέωση/Αντιμεταρρύθμιση, Ιερή Εξέταση

Σε αυτό το κεφάλαιο θα επιχειρήσουμε να ανιχνεύσουμε ποια υπήρξε η στάση αφενός των κοσμικών και εκκλησιαστικών αρχών και αφετέρου των πρώιμων νεότερων αστικών και αγροτικών κοινοτήτων απέναντι σε φαινόμενα παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς, όπως η μαγεία και ποικίλες μορφές γυναικείας και ανδρικής σεξουαλικής παραβατικότητας (όπως η μοιχεία, η πορνεία και οι ομοφυλοφιλικές πρακτικές). Θα εξετάσουμε τις «λόγιες» και «λαϊκές» αντιλήψεις απέναντι σε αυτά τα φαινόμενα, στρέφοντας ιδιαίτερα την προσοχή μας στα μεταρρυθμιστικά προγράμματα κοινωνικής αναμόρφωσης και ηθικής πειθάρχησης και στη δράση των κοσμικών και εκκλησιαστικών δικαστηρίων κυρίως απέναντι στη γυναικεία αποκλίνουσα συμπεριφορά. Θα εντοπίσουμε συγκλίσεις και αποκλίσεις στις κυρίαρχες τάσεις μεταξύ αστικού και αγροτικού χώρου, Καθολικού και Προτεσταντικού κόσμου. Ιδιαίτερο βάρος θα δοθεί στις έμφυλες διαστάσεις της μαγείας και στο ιδιαίτερα πλούσιο φάσμα ιστοριογραφικών ερμηνειών που έχουν προταθεί σχετικά με το κυνήγι των μαγισσών.

Λέξεις κλειδιά: παρέκκλιση, φύλο, μαγεία, κυνήγι μαγισσών, σεξουαλική παραβατικότητα, νόμος, δικαστήρια, ιστοριογραφία

Σε αυτή την ενότητα θα μας απασχολήσει η θέση των γυναικών στον κόσμο των τεχνών και των γραμμάτων. Θα ανιχνεύσουμε τις δυνατότητες που προσέφεραν και τους περιορισμούς που επέβαλαν ως προς τη γυναικεία εκπαίδευση και πολιτισμική δράση τα κινήματα του ουμανισμού, της Μεταρρύθμισης, της Καθολικής Ανανέωσης και του Διαφωτισμού. Θα εξετάσουμε τη δράση των γυναικών ως συγγραφέων, αναγνωστριών, καλλιτέχνιδων και προστάτιδων των τεχνών και των γραμμάτων. Οι δυνατότητες γυναικείας δράσης θα διερευνηθούν σε συνάρτηση με ιδιαίτερα καθοριστικούς παράγοντες όπως η κοινωνική θέση, ο τόπος διαμονής, η ηλικία και η οικογενειακή κατάσταση. Μελετώντας ενδεικτικά γυναικεία κείμενα της εποχής θα επιχειρήσουμε να ανιχνεύσουμε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τάσεις, εναλλακτικές θεάσεις του φύλου. Τέλος, θα εξετάσουμε την πρωτοφεμινιστική γραμματεία (querelle des femmes) επιχειρώντας την ένταξή της στα κοινωνικά και πολιτισμικά συμφραζόμενά της.  

Λέξεις κλειδιά: γυναικεία δράση, γυναικεία γραφή, πολιτισμός, ουμανισμός, Αναγέννηση, Διαφωτισμός, «διαμάχη για τις γυναίκες», πρωτοφεμινισμός

Σε αυτή την ενότητα θα επικεντρωθούμε στη Γαλλική Επανάσταση ως ιστοριογραφικό όριο μεταξύ του παλαιού καθεστώτος και του νεότερου κόσμου και θα διερευνήσουμε εάν αυτό το σημείο «μετάβασης προς τη νεοτερικότητα» υπήρξε καθοριστικό ως προς τη διαμόρφωση των έμφυλων λόγων και πρακτικών. Ιδιαίτερο βάρος θα δοθεί στις έμφυλες διαστάσεις της ιδιότητας του πολίτη όπως αποτυπώνονται στη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη και σε κείμενα του γαλλικού Διαφωτισμού. Η προσοχή μας συγχρόνως θα στραφεί στη μελέτη της συγκρότησης μιας «πρωτοφεμινιστικής συνείδησης των δικαιωμάτων» στα κείμενα των Olympe de Gouges και Mary Wollstonecraft. Ταυτόχρονα θα εξεταστεί η επαναστατική δράση των γυναικών και η στάση των επαναστατικών κυβερνήσεων απέναντι σε αυτή.

Λέξεις κλειδιά: φύλο, ιδιότητα του πολίτη, Γαλλική Επανάσταση, γυναικεία δικαιώματα, Olympe de Gouges, Mary Wollstonecraft