Ιστορία της Ιστοριογραφίας

Η συνάντηση και η συνεργασία δύο γάλλων ιστορικών, του Marc Bloch και του Lucien Febvre, οδήγησε το 1929 στην ίδρυση του μαχητικού περιοδικού Annales d’histoire économique et sociale. Μιλώντας για το περίφημο επιστημονικό περιοδικό μιλούμε συγχρόνως για μια ιστοριογραφική σχολή ή για έναν κύκλο ιστορικών που έφεραν καινούριο αέρα στις ιστορικές σπουδές τον 20^ο αιώνα και ανέτρεψαν το κυρίαρχο έως τότε επιστημολογικό παράδειγμα για την ιστορία. Στη «σχολή» των Annales, οι ιστορικοί και τα έργα τους, ακόμη και όταν διατηρούν σημαντικές διαφορές ανάμεσά τους, προσδιορίζονται από την αντίθεσή τους στο επιστημολογικό παράδειγμα του θετικισμού, στην ιστοριογραφική παράδοση που κυριαρχούσε από τον 19^ο αιώνα έως τις μέρες τους. Στο μάθημα συνοψίζουμε τα βασικά χαρακτηριστικά του έργου των ιδρυτών και του προγράμματος των Annales. Η δεύτερη φάση στη ζωή του περιοδικού είναι συνυφασμένη με το όνομα του Fernand Braudel, ο οποίος διαδέχθηκε τον Φεβρ στη διεύθυνση του περιοδικού και άσκησε μεγάλη επίδραση στις ιστορικές σπουδές. Με την καθοδήγησή του, το βάρος των ερευνών μετατέθηκε στην κατεύθυνση της μακράς διάρκειας και των ποσοτικών (οικονομικών και δημογραφικών) προσεγγίσεων. Μια τρίτη γενιά ιστορικών με τους G. Duby, R. Mandrou, Jacques Le Goff, Ph. Aries κ.α. επέτρεψε να περιληφθούν στο εσωτερικό μιας επεκτατικής ιστορικής επιστήμης και τα μελήματα των άλλων κοινωνικών επιστημών και να αναδειχθούν εκλεκτικές συγγένειες με την κοινωνική και συμβολική ανθρωπολογία. Πρόκειται για μια χρυσή εποχή καθώς ένα πολυπληθές κοινό ανακαλύπτει τη «νέα ιστορία» μια «κοινωνικο-πολιτισμική ιστορία» που επικεντρώνεται στην έρευνα των «νοοτροπιών» και σε νέα αντικείμενα όπως ο γάμος και η σεξουαλικότητα, ο θάνατος και η παιδική ηλικία, η ανάγνωση και η λαϊκή κουλτούρα κ.λπ.

Λέξεις κλειδιά: Annales, ιστοριογραφία, Γαλλία, μακρά διάρκεια, ποσοτικοποίηση, ανθρωπολογία, νοοτροπίες, λαϊκή κουλτούρα

Εισήγηση: Ρίκα Μπενβενίστε

Η θεματική ενότητα εξετάζει την εξέλιξη της κοινωνικής ιστορίας στο αγγλοσαξωνικό κόσμο και την Ελλάδα. Ξεκινά από το έργο του Ε.Π. Τόμσον και εξετάζει τον αντίκτυπό του στην ιστοριογραφία και εξετάζει την εμφάνιση της κοινωνικής ιστορίας στο ευρύτερο πλαίσιο των κοινωνικών και πολιτισμικών αλλαγών που συντελούνται στη δεκαετία του 1960. Στη συνέχεια εξετάζει την κριτική που ασκήθηκε στην κοινωνική ιστορία αλλά και την ανανέωση της μέσα από την επίδραση που άσκησε η κοινωνική ανθρωπολογία και η μεταμοντέρνα θεωρία («γλωσσική στροφή») και καταλήγει στους πιο πρόσφατους προβληματισμούς για την έννοια του «κοινωνικού» στην κοινωνική ιστορία. Επίσης, στο τέλος, εξετάζονται οι εξελίξεις στην ελληνική ιστοριογραφία μεταπολεμικά που οδήγησαν μετά τη δεκαετία του 1980 στην καθιέρωση της κοινωνικής ιστορίας στην Ελλάδα.

Λέξεις κλειδιά: Κοινωνική ιστορία, Ε.P. Thompson, Aνθρωπολογία, Φεμινιστική Κριτική, Γλωσσική στροφή, Κοινωνική ιστορία στην Ελλάδα

Εισήγηση: Πολυμέρης Βόγλης

Σκοπός του μαθήματος είναι να δοθεί μια κατά το δυνατόν πληρέστερη εικόνα του περιεχομένου και του χαρακτήρα της Ιστορίας Πόλεων, ενός διεπιστημονικού πεδίου που συγκροτήθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο για τη μελέτη του αστικού φαινομένου και γνώρισε θεαματική ανάπτυξη. Παρουσιάζονται (α) η εμφάνιση των πρώτων ερευνών και του στοχασμού για την πόλη τον 19^ο αιώνα, αιώνα της εκρηκτικής αστικοποίησης, (β) η γένεση της Ιστορίας Πόλεων, οι εξελίξεις και οι πιο πρόσφατες τάσεις που παρατηρούνται στο πεδίο σε αντιστοιχία με τις μεταστροφές της ιστοριογραφίας, και τέλος (γ) οι θεματικές που καλύπτουν οι σχετικές μελέτες.

Λέξεις κλειδιά: Ιστορία πόλεων, Κοινωνική ιστορία, πολεοδομία, αστικοποίηση, αστικός πολιτισμός.

Εισήγηση: Χριστίνα Αγριαντώνη

Η θεματική ενότητα εξετάζει τη πορεία διαμόρφωσης της ιστορίας των γυναικών και του φύλου (women’s history/gender history) από τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα έως σήμερα. Αναλύονται τα κύρια χαρακτηριστικά και οι μετασχηματισμοί της ιστορίας των γυναικών και του φύλου σε συνάρτηση με το εκάστοτε ιστοριογραφικό τοπίο, τη φεμινιστική θεωρία και πολιτική και συναφή ερευνητικά πεδία, όπως η ιστορία του σώματος και της σεξουαλικότητας. Έμφαση δίνεται στις διεθνείς εξελίξεις στο πεδίο της φεμινιστικής ιστοριογραφίας ενώ συγχρόνως επιχειρείται μια σύντομη παρουσίαση της εγχώριας βιβλιογραφικής και ερευνητικής παραγωγής. Στόχος της ενότητας είναι η γνωριμία με τη χρήση του φύλου ως αναλυτικού εργαλείου στις ιστορικές σπουδές.

Λέξεις κλειδιά: γυναίκες, φύλο, φεμινισμός, ιστοριογραφία, σώμα, σεξουαλικότητα, ανδρισμός, πατριαρχία, ταυτότητα, υποκειμενικότητα, επιτέλεση, αποικιοκρατία.

Εισήγηση: Ανδρονίκη Διαλέτη

Αυτή η θεματική ενότητα επικεντρώνεται στο ιστοριογραφικό πεδίο της μικροϊστορίας. Εξετάζουμε τις απαρχές της στη δεκαετία του 1970 στον κύκλο ιστορικών γύρω από το περιοδικό Quaderni storici, τις ευρύτερες ιστοριογραφικές αναζητήσεις της περιόδου και τη δεξίωση της μικροϊστορίας στη διεθνή ιστοριογραφία κατά τις επόμενες δεκαετίες. Παρουσιάζονται οι κύριοι μεθοδολογικοί προβληματισμοί, οι ερευνητικές συντεταγμένες και οι μετασχηματισμοί τους. Τέλος, επισημαίνονται οι διαφορετικές διαδρομές που ακολούθησε η μικροϊστορική μεθοδολογία και πρακτική σε διαφορετικά ιστοριογραφικά συμφραζόμενα και οι πιο πρόσφατες εξελίξεις που καθιστούν τη μικροϊστορία μια πρακτική παραγωγής ιστορικού λόγου που εξακολουθεί να προσελκύει το ενδιαφέρον των ιστορικών και του αναγνωστικού κοινού.  

Λέξεις κλειδιά: Μικροϊστορία, Πολιτισμική Ιστορία, Ιστορική Ανθρωπολογία, Αφήγηση, Ιστοριογραφία.

Εισήγηση: Ανδρονίκη Διαλέτη & Γιώργος Πλακωτός

Η προφορική ιστορία διαμορφώθηκε σε γνωστικό πεδίο μέσα από την ανάγκη των ιστορικών να προσεγγίσουν το παρελθόν από την οπτική γωνία των «αφανών», των υποκειμένων δηλαδή που δεν είχαν αντιπροσωπευτεί στην ιστορική αφήγηση. Τα υποκείμενα αυτά δεν είχαν αφήσει πηγές εξαιτίας της ιεραρχίας και των σχέσεων εξουσίας που διαμορφώνει την πρόσβαση στο γραπτό λόγο. Η προφορική ιστορία αναδύθηκε σε ένα ριζοσπαστικό κίνημα τη δεκαετία του 1960. Οι γυναίκες, η εργατική τάξη, οι έγχρωμοι, οι γκέι ενώ ήταν υποκείμενα της ιστορίας, δηλαδή είχαν παίξει ρόλο στην διαμόρφωση των ιστορικών γεγονότων και των κοινωνικών μετασχηματισμών είχαν αποκλειστεί από την ιστορική αφήγηση. Η ανάγκη να συμπεριληφθούν απαιτούσε και τη δημιουργία πηγών που θα περιείχαν τη φωνή τους. Οι ιστορικοί άρχισαν λοιπόν να πραγματοποιούν και να συλλέγουν προφορικές μαρτυρίες μέσα από μια συγκεκριμένη μεθοδολογία που ήταν η ιστορία ζωής. Οι προφορικές μαρτυρίες αποτέλεσαν την πηγή που συνδιαμορφώθηκε από τους ιστορικούς της προφορικής ιστορίας και στόχευε στην δημιουργία ενός αντι-αρχείου της μνήμης.

Λέξεις κλειδιά: υποκειμενικότητα, μνήμη, μαρτυρία, προφορικότητα.

Εισήγηση: Ιωάννα Λαλιώτου & Ποθητή Χαντζαρούλα

Σε αυτήν την ενότητα θα αναφερθούμε στη δημόσια ιστορία. Θα επισημάνουμε τα βασικά της χαρακτηριστικά και τις σχέσεις της με την επιστημονική/επαγγελματική ιστορία. Θα δούμε ακόμη την ιστορία της δημόσιας ιστορίας εστιάζοντας στο ευρύτερο πολιτικό και πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύχθηκε.

Λέξεις κλειδιά: Δημόσια ιστορία, επιστημονική ιστορία, μεταψυχροπολεμική περίοδος, νόμοι της μνήμης.

Εισήγηση: Δημήτρης Μπιλάλης

Σε αυτή τη θεματική ενότητα θα ασχοληθούμε με την ψηφιακή ιστορία. Θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε τι σημαίνει ψηφιακή ιστορία και ποια είναι τα κεντρικά της χαρακτηριστικά. Επίσης, θα εξετάσουμε την ιστορία της ίδιας της ψηφιακής ιστορίας και τις συσχετίσεις της με ψηφιακές τεχνολογίες όπως οι βάσεις δεδομένων, το υπερκείμενο και τα ψηφιακά δίκτυα.

Λέξεις κλειδιά: Βάσεις δεδομένων, δίκτυα, υπερκείμενο, συνεργασία, πολυμεσικά και πολυτροπικά ιστορικά προϊόντα.

Εισήγηση: Δημήτρης Μπιλάλης & Δέσποινα Βαλατσού