Γραμματισμός και σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος (Ανοιχτό μάθημα)

Περιεχόμενο του μαθήματος:

• Ορισμός και πρότυπα γραμματισμού.
• Το εννοιολογικό φάσμα του πεδίου: αυτόνομος έναντι ιδεολογικού γραμματισμού - λειτουργικός, πολιτισμικός, κριτικός γραμματισμός, οικιακός, αναδυόμενος, πρώιμος και σχολικός γραμματισμός.
• Διγλωσσία και δι-γραμματισμός, οπτικός γραμματισμός και πολυγραμματισμοί.
• Ο γραμματισμός, η ανάγνωση και η γραφή ως πλαισιωμένες κοινωνικές πρακτικές: περικείμενα και παραδείγματα.
• Σχεδιασμός του γλωσσικού μαθήματος: κριτήρια, στόχοι, περιεχόμενα, στάδια.
• Ο σχεδιασμός: από τη δομή στην επικοινωνία, από την επικοινωνία στο κείμενο, από το κείμενο στη γλωσσική επίγνωση.
• Τα διδακτικά εγχειρίδια της γλώσσας στο Δημοτικό: ρόλος, χαρακτηριστικά και περιορισμοί.
• Αρχές χρήσης αυθεντικού υλικού από την κοινωνική καθημερινότητα των μαθητών: λειτουργικότητα και εθνογραφική συνειδητοποίηση.

Το μάθημα έχει κεντρικό σκοπό την ανάπτυξη επίγνωσης, από την πλευρά των φοιτητών, για τον γραμματισμό ως κοινωνική πρακτική και για την ισχύ της ανάγνωσης και της παραγωγής κειμένων ως παραγόντων διαμόρφωσης ταυτότητας. Ενδιαφέρουσες πτυχές του γραμματισμού και επιμέρους στόχοι του μαθήματος είναι η συνειδητοποίηση της κοινωνικής διάστασης της γλώσσας, η καλλιέργεια της μετα-γλωσσικής επίγνωσης, οι μαθησιακές στρατηγικές για την πρόσβαση στον γραμματισμό και η θέση του στα αναλυτικά προγράμματα της γλώσσας. Ειδικό στόχο αποτελεί η διεύρυνση της σύλληψης του γραμματισμού ως απάντηση στην άνοδο της ψηφιακής τεχνολογίας. Τέλος, συζητείται η ένταξη του γραμματισμού στα αναλυτικά προγράμματα,  παρουσιάζονται και δοκιμάζονται ιδέες και δραστηριότητες με τις οποίες μπορεί να εμπλουτιστεί η δημιουργικότητα των δασκάλων.

Διδακτικές και μαθησιακές μέθοδοι:

Σεμινάρια, με ομαδική και ατομική συμμετοχή των φοιτητών σε μελέτες περίπτωσης και δραστηριότητες εμπέδωσης και εφαρμογής, παρουσιάσεις (προαιρετικών) εργασιών, χρήση οπτικοακουστικού υλικού (μαρτυρίες, διαδίκτυο, CD).

Μέθοδος αξιολόγησης:

Γραπτή εξέταση ανοικτού τύπου (80%), προαιρετικές εργασίες ή δραστηριότητες προόδου μέσα στο εξάμηνο (20%).

Συνιστώμενη βιβλιογραφία προς μελέτη

• Barton, D. (1994). Literacy. An Introduction to the Ecology of Written Language. Oxford:Blackwell.
• Baynham, M. (2002). Πρακτικές γραμματισμού. Αθήνα: Μεταίχμιο (μτφ. Μ. Αραποπούλου).
• Γρόλλιος, Γ., Καρανταΐδου, Ρ., Κορομπόκης, Δ., Κοτίνης Χ. & Τ. Λιάμπας (2003). Γραμματισμός και συνειδητοποίηση. Μια παιδαγωγική προσέγγιση με βάση τη θεωρία του Paulo Freire. Αθήνα: Μεταίχμιο.
• Collins, J. & R. K. Blot (2003). Literacy and Literacies: Texts, Power, and Identity. Cambridge: Cambridge University Press.
• Cook-Gumperz, J. (ed.) (2008). Η κοινωνική δόμηση του γραμματισμού. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο (μτφ. Ε. Κοτσυφού).
• Cope, B. & M. Kalantzis (eds.) (2000). Multiliteracies: Literacy Learning and the Design of Social Futures. London: Routledge.
• Egan-Robertson, Α. & D. Bloome (επιμ.) (2001). Γλώσσα και Πολιτισμός: οι μαθητές/-τριες ως ερευνητές/-τριες. Αθήνα: Μεταίχμιο (μτφ. Μ. Καραλή).
• Stierer, B. & J. Maybin (eds.) (1994). Language, Literacy and Learning in Educational Practice. Clevedon, Multilingual Matters.
• Street, B. V. (1995). Social Literacies: Critical Perspectives on Literacy in Development, Ethnography and Education. London: Longman.
• Χαραλαμπόπουλος, Α. (επιμ.) (2006). Γραμματισμός, κοινωνία και εκπαίδευση. Πέντε μελέτες. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών. Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη.