Σχεδιασμός και αξιολόγηση συστημάτων μεταφορών

Στην εισαγωγική ενότητα καταρχήν γίνεται αναφορά στο περιεχόμενο και τους στόχους του μαθήματος, τις διδακτικές ενότητες, τον τρόπο διδασκαλίας και εξέτασης του μαθήματος, τις υποχρεώσεις των φοιτητών κατά τη διάρκεια του εξαμήνου και στις εξετάσεις. Παρουσιάζεται και συμφωνείται αναλυτικό οργανόγραμμα μαθημάτων, ενώ εξηγούνται οι απαιτήσεις τόσο των ασκήσεων / εργασιών και του εξαμηνιαίου θέματος (εργασία) όσο και των εξετάσεων.

Επίσης, επιχειρείται εισαγωγή στις βασικές έννοιες και στο πλαίσιο των συστημάτων μεταφορών και γίνεται σύνδεση του περιεχομένου του μαθήματος με τις γνώσεις που αποκτήθηκαν από το μάθημα του 5^ου εξαμήνου «Σχεδιασμός των μεταφορών» ώστε να υπάρχει κοινός τόπος συνεννόησης, κοινό σημείο εκκίνησης και αναφοράς για όλους όσους πρόκειται να παρακολουθήσουν τις διαλέξεις του μαθήματος. Κατά τον τρόπο αυτό αφενός μεν αποκτούνται (ή υπενθυμίζονται) βασικές γνώσεις πάνω στα αντικείμενα που πραγματεύεται το μάθημα και αφετέρου δημιουργείται και χτίζεται ένα πλαίσιο επικοινωνίας, συνεννόησης και εμπιστοσύνης μεταξύ διδασκόντων και διδασκομένων, το οποίο έχει αποδειχτεί θεμελιώδους και ουσιώδους σημασίας για τη μετέπειτα συνεργασία τους στο πλαίσιο των διαλέξεων και των λοιπών δραστηριοτήτων του μαθήματος.

Η ενότητα αυτή περιλαμβάνει δύο διαλέξεις – υποενότητες:

1.      Η πρώτη αναφέρεται στο οργανωτικό πλαίσιο και λειτουργία των μεταφορών στην Ελλάδα. Αφού γίνεται κατηγοριοποίηση των μεταφορών, αναλύεται το νομοθετικό πλαίσιο και αναφέρονται οι εμπλεκόμενοι φορείς και ο διακριτός ρόλος του καθενός από αυτούς, συμπεριλαμβανομένων και των συνεργασιών ή συνεργατικών σχημάτων μεταξύ τους. Εν συνεχεία, παρουσιάζεται η διαδικασία λήψης απόφασης και οι διαδικασίες που περιλαμβάνονται σε αυτή. Τέλος παρατίθεται μία σειρά παραδειγμάτων και μελετών περίπτωσης (case studies) για την καλύτερη αφομοίωση των παραπάνω λειτουργιών και διαδικασιών μέσα από την πραγματικότητα.

2.      Η δεύτερη εστιάζει περισσότερο στις πτυχές της πολιτικής των μεταφορών στην Ευρώπη με αναφορές στο Ευρωπαϊκό νομοθετικό και θεσμικό πλαίσιο, στις διευθύνσεις, τα όργανα και τους οργανισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομέα των μεταφορών, καθώς και στον τρόπο διαμόρφωσης και άσκησης πολιτικών. Εν συνεχεία, γίνεται εκτενής αναφορά στο ολοκληρωμένο πλαίσιο και τις συμπεριλαμβανόμενες διαδικασίες κατά τη λήψη απόφασης. Τέλος, αναλύονται τα βήματα σχεδιασμού σε στρατηγικό, τακτικό και λειτουργικό επίπεδο, ενώ αναφέρεται και ο τρόπος και τα όργανα χρηματοδότησης των διαφόρων πολιτικών και δράσεων.

Η ενότητα αυτή περιλαμβάνει δύο διαλέξεις – υποενότητες:

1.      Η πρώτη περιλαμβάνει την περιγραφή των συνιστωσών ενός προβλήματος επιλογής, καθώς και την παρουσίαση των γενικών χαρακτηριστικών των μοντέλων που χρησιμοποιούνται. Γίνεται εκτενής αναφορά στη θεωρίας της στοχαστικής ωφέλειας και στην ελαστικότητα της ζήτησης. Μέσα από όλα τα παραπάνω, γίνεται ιδιαίτερη αναφορά σε διάφορους τύπους μοντέλων, όπως αθροιστικά, εξατομικευμένα, ντετερμινιστικά, πολυωνυμικά και ιεραρχικά Logit. Επίσης, αναλύεται η μέθοδος δεδηλωμένων προτιμήσεων και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών αυτής. Παράλληλα, περιγράφονται οι απαιτήσεις και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ερευνών δεδηλωμένων προτιμήσεων. Τέλος, αναλύονται και οι αθροιστικές επιλογές και προβλέψεις.

2.      Η δεύτερη αναφέρεται στον καταμερισμό στο δίκτυο, στις αρχές, στα μοντέλα που χρησιμοποιούνται και στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, όπως και στους αλγόριθμους επίλυσης των διαφόρων κατηγοριών προβλημάτων. Εστιάζει επίσης στο πρόβλημα της συντομότερης διαδρομής (shortest path) με ιδιαίτερη αναφορά στον αλγόριθμο του Dijkstra. Τέλος αναλύεται ο στοχαστικός, στατικός και ο καταμερισμός ισορροπίας (αρχές Wardrop) με αναφορά στα μοντέλα logit.

Η ενότητα αυτή περιλαμβάνει δύο διαλέξεις – υποενότητες:

1.      Η πρώτη, εκτός από την εισαγωγή στις βασικές έννοιες και την αναφορά στο νομοθετικό πλαίσιο, περιλαμβάνει την ανάλυση και λεπτομερή περιγραφή των αρχών σχεδιασμού και λειτουργίας των κόμβων συνδυασμένων μεταφορών, των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους και της τυπολογίας τους, εστιάζοντας κυρίως στις επιβατικές μεταφορές. Τέλος, παρατίθενται παραδείγματα από την πραγματικότητα, βασισμένα στο ερευνητικό έργο CITY-HUB.

2.      Η δεύτερη εστιάζει περισσότερο στο κομμάτι των εμπορευματικών μεταφορών. Αφού γίνεται εισαγωγή των βασικών εννοιών και η περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης σε Ελλάδα και εξωτερικό με αναφορά σε πραγματικά παραδείγματα από διάφορες χώρες, γίνεται αναφορά στους παράγοντες ανάπτυξης, το μοντέλο λειτουργίας και τους εμπλεκόμενους φορείς στα Εμπορευματικά Κέντρα. Κατόπιν, αναλύονται και αξιολογούνται (SWOT) τα συστήματα ανάπτυξης Εμπορευματικών Κέντρων. Εξάλλου, γίνεται κατηγοριοποίησή τους και περιγράφονται οι παράγοντες επιτυχούς λειτουργίας τους. Τέλος, παρουσιάζεται το μοντέλο ανάπτυξής τους και συγκεκριμένα αναλύονται οι κύριοι άξονες τυπολογίας, οι ιδιαίτερες πτυχές και τα χαρακτηριστικά τους, καθώς και οι εμπλεκόμενοι φορείς δηλαδή ο τρόπος επιλογής τους, αλλά και  ο ρόλος αυτών στο σχεδιασμό, ανάπτυξη και λειτουργία Εμπορευματικών Κέντρων.

Η ενότητα αυτή, εκτός από τους ορισμούς των μελετών, εστιάζοντας στη δομή, περιλαμβάνει λεπτομερή περιγραφή των περιεχομένων και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους. Ιδιαίτερης σημασίας είναι τα παραδείγματα που παρατίθενται, μέσω των οποίων γνωστοποιείται η διαδικασία οργάνωσης και σύνταξης των διαφόρων μελετών, οι φάσεις, οι διαδικασίες και οι υπολογισμοί που περιλαμβάνονται. Μέσω των παραδειγμάτων, γίνεται επίσης αντιληπτός ο τρόπος διαχείρισης των απαιτήσεων της κάθε μελέτης, αλλά και των έκτακτων προβλημάτων που δημιουργήθηκαν, ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της εκάστοτε περιοχής μελέτης.

Η ενότητα αυτή, αναφέρεται στην αξιολόγηση, εστιάζοντας στο γιατί, τι και πώς αξιολογείται σε ένα συγκοινωνιακό σύστημα, καθώς και στα συστήματα και τις διαδικασίες που συμπεριλαμβάνονται. Επίσης, γίνεται αναφορά στη διαδικασία λήψης απόφασης, αλλά και στην επίδραση των έξυπνων - ευφυών συστημάτων (ITS) στις μεταφορές, όσον αφορά στην παροχή πληροφόρησης και τον επηρεασμό του χρήστη του δικτύου κατά τη διαδικασία λήψης απόφασης. Εκτιμώνται και αποτιμώνται οι επιπτώσεις της λήψης μιας απόφασης στην κοινωνία, το περιβάλλον, το συγκοινωνιακό σύστημα, το δίκτυο και τους χρήστες αυτού. Τέλος, αναλύονται οι τρόποι σύγκρισης, ενώ το ενδιαφέρον εστιάζεται περισσότερο στην πολυκριτήρια (ή πολυκριτηριακή) ανάλυση (Multi Criteria Analysis) και στην Αναλυτική Ιεραρχική Μέθοδο (Analytic Hierarchy Process - AHP).

Η ενότητα αυτή είναι αφιερωμένη στη βελτιστοποίηση συστημάτων μεταφορών. Εκτός από τις εισαγωγικές έννοιες και ορισμούς, εξετάζονται οι περιοχές / τομείς εφαρμογής της βελτιστοποίησης στις μεταφορές και αναλύονται τα επίπεδα λήψης απόφασης κατά το σχεδιασμό μεταφορών. Γίνεται κατηγοριοποίηση μοντέλων σε βελτιστοποίησης και προσομοίωσης και αναφέρονται μοντέλα στρατηγικού σχεδιασμού, όπως αυτά της χωροθέτησης εγκαταστάσεων και σχεδιασμού δικτύου με κατηγοριοποίησή τους. Επίσης, γίνεται εκτενείς αναφορά σε προβλήματα δρομολόγησης και τις μεθόδους επίλυσής τους μέσω και των αλγόριθμων βελτιστοποίησης. Τέλος, η ενότητα πραγματεύεται με θέματα επιχειρησιακά και τα αντίστοιχα μοντέλα που χρησιμοποιούνται κατά περίπτωση.

Στην ενότητα αυτή, καταρχήν παρουσιάζεται διεξοδικά η εμπειρία από διάφορά (ερευνητικά) έργα όπως το CLOSER και το PROMIT στην επιλογή κριτηρίων και δεικτών αξιολόγησης και το στήσιμο της όλης διαδικασίας. Περιγράφεται η παγκόσμια πρακτική στον τομέα της αξιολόγησης μέσα από πραγματικά παραδείγματα και μεθοδολογίες που είναι πιστοποιημένες μέσω έργων και πιλοτικών δοκιμών και τα αποτελέσματά τους θεωρούνται αξιόπιστα σε Ευρώπη και Αμερική. Στόχος είναι η παρουσίαση μιας αναλυτικής μεθοδολογίας ανάπτυξης ολοκληρωμένου πλαισίου αξιολόγησης.

Στην ενότητα αυτή, καταρχήν επιχειρείται μία εισαγωγή σε έννοιες στατιστικής (π.χ. δείγμα, δειγματοληψία, μηδενική υπόθεση κτλ) με σκοπό την επεξεργασία δεδομένων και αποτελεσμάτων. Εν συνεχεία γίνεται εκτενής αναφορά στη σύγκριση μέσου/ων όρου/ων δείγματος/ων T-test, τη σύγκριση διακυμάνσεων F-test, την ανάλυση παραλλακτικότητας (ANOVA), την ανάλυση συμπαραλλακτικότητας (ANCOVA), Mann-Whitney U-test ανεξάρτητες μεταβλητές μη κανονική κατανομή, Kruskal-Wallis H-test μη παραμετρικές μέθοδοι. Τελικά, όλα τα παραπάνω προσομοιώνονται σε περιβάλλον Η/Υ μέσω της περιγραφής της λειτουργίας και των αντίστοιχων δυνατοτήτων του στατιστικού προγράμματος SPSS, με παραδείγματα και screen shots.

Η ενότητα αυτή είναι αφιερωμένη στα επιχειρησιακά μοντέλα (business models). Αρχικά, μέσω βιβλιογραφικής ανασκόπησης, διερευνώνται οι ρίζες των επιχειρησιακών μοντέλων με ταυτόχρονη λεπτομερή ανάλυση των συνιστωσών αυτού. Παρουσιάζεται η συνήθης μορφή πινακίδας (Osterwalder Business Model Canvas) η οποία χρησιμοποιείται ευρέως και αναλύονται τα συστατικά και η πληροφορία που περιέχει, καθώς και ο τρόπος χρησιμοποίησης και αξιοποίησής της. Παράλληλα, καταδεικνύεται η χρησιμότητά του επιχειρησιακού μοντέλου. Τέλος, για την καλύτερη κατανόηση των προαναφερθέντων, κατατίθεται η εμπειρία στο υπόψη αντικείμενο μελέτης η αποκομίστηκε από το ερευνητικό έργο STRAIGHTSOL, μέσα από την παρουσίαση διαφόρων μελετών περίπτωσης.

Η ενότητα αυτή είναι αφιερωμένη στο FAF (Freight Analysis Framework), τους φορείς δημιουργίας του, τους αντικειμενικούς του στόχους και τη χρησιμοποιούμενη μεθοδολογία με σκοπό τη μοντελοποίηση των εμπορευματικών μεταφορών. Επιπλέον, γίνεται αναφορά στη μέθοδο καταμερισμού, τις μετρήσεις παρά την οδό που χρησιμοποιούνται και στην ανάλυση επάρκειας του δικτύου που διενεργείται, το πώς διενεργείται, βάσει ποιών κριτηρίων και με τι σκοπό. Τέλος, βάσει των παραπάνω παράγονται ενδιαφέροντα συμπεράσματα όσον αφορά στη χρησιμότητα της μεθόδου και στη δυνατότητα χρησιμοποίησής της σε ανάλογες περιπτώσεις.